Schulden: zijn we niet te calvinistisch?

Er heerst een taboe op schulden. “Schulden die men thans moet lenen, wegen straks als molenstenen”, zei mijn grootvader vroeger. Maar is dat terecht? Of een ouderwets, calvinistisch denkbeeld?
 
Banken en de overheid zeggen dat ik zo snel mogelijk mijn hypotheek moet aflossen. En banken zelf dan en de overheid, wat doen die met hun schulden? Hoe zijn rijke mensen aan hun vermogen gekomen?

Waarom is het goed om zoveel mogelijk schuld te hebben?

Modigliani & Miller (Nobelprijswinnaars) schreven in 1964 voor het eerst over dit fenomeen. Zij noemden het ‘Propositie I en II’. En met name dat laatste is belangrijk; in de praktijk wordt dat het ‘hefboomeffect’ genoemd, in het Engels ‘leverage’. Een voorbeeld kan dit verhelderen.
 
Mijn broer heeft altijd hard gewerkt, zuinig geleefd en veel gespaard. Hij koopt een huis van € 200.000, met € 100.000 eigen geld en een hypotheek van € 100.000. Ik ben altijd een losbol geweest, nooit veel gewerkt en ook niet gespaard. Ik koop het huis naast hem, voor hetzelfde geld, maar met een veel hogere hypotheek, € 190.000.
 
Over vijf jaar verkopen we allebei ons huis voor € 250.000. Hoeveel winst hebben we nu? Precies hetzelfde, € 50.000. Maar welk rendement hebben we op onze eigen inleg gemaakt in die tijd? Bij mijn broer is dat € 50.000/€ 100.000 = 50% in vijf jaar. Dat is 10% per jaar. Maar ik heb een rendement van € 50.000/€ 10.000 = 500%. Dat is 100% per jaar. Mijn inleg heeft veel meer opgebracht dan de zijne. Dat komt door het hefboomeffect.

Investeringsmaatschappijen of participatiemaatschappijen werken zo

Een veelbelovend bedrijf wil groeien of uitbreiden, maar heeft te weinig middelen om dat te doen. Een investeringsmaatschappij zal hem dan dat ontbrekende geld niet verschaffen. Nee, hij participeert (vandaar de naam) in het eigen vermogen van dat bedrijf.
 
Hij neemt dus een aantal aandelen (altijd minder dan 50%) van de oorspronkelijke eigenaar over en gaat vervolgens naar een bank om er zoveel mogelijk geld bij te lenen: vreemd vermogen. Dat kan soms zo hoog oplopen dat er nog maar 10% eigen vermogen in de onderneming over is gebleven. En we hebben hierboven gezien wat dan het hefboomeffect is. Let erop dat de rente die betaald moet worden in het niet valt bij het rendement op het eigen vermogen. Zodoende profiteert de investeringsmaatschappij optimaal van het hefboomeffect. En door de groei zijn de aandelen van ons veelbelovende bedrijf na 5 of 10 jaar vaak een veelvoud waard. Zo snijdt het mes aan twee kanten.

Shareholder value

De hoeveelheid eigen vermogen in een bedrijf heet ‘solvabiliteit’ (EV/TV). Hoe lager de solvabiliteit, des te hoger het hefboomeffect. Solvabiliteit is ook een belangrijk kengetal over hoe gezond en robuust een bedrijf is. Hoe hoger hoe beter, zeggen we in Nederland; wij houden niet van risico’s. Niet verwonderlijk dat ons land dan ook één van de beste solvabiliteiten heeft van de hele wereld. De gemiddelde solvabiliteit van alle beursgenoteerde bedrijven in Nederland was in 2019 zo’n 57%. In Amerika was dat 13%. Het idee dat alle Amerikanen ‘op de pof leven’ klopt dus vrij aardig, maar ze hebben wel een heel groot hefboomeffect; ‘shareholder value’ heet dat. En dat is dus niet erg groot in Nederland.

Waarom willen banken zo graag dat wij onze hypotheken aflossen?

Om te voorkomen dat er weer een kredietcrisis komt zoals in 2008, moeten banken volgens het ‘Basel IV-akkoord’ aan minimale kapitaaleisen voldoen. Kort gezegd komt dat erop neer dat ze risicovolle leningen aan bedrijven en hypotheken aan particulieren (de zogenaamde ‘Risk Weighted Assets’, RWA) moeten zien te lozen.
 
Dat is niet zozeer goed voor de klanten van de banken, maar vooral voor hen zelf. Want zo krijgen ze een betere ranking en dat is goed om betere deals af te sluiten, met weer allerlei bonussen als gevolg.
 
Dit werkt overigens nog veel dieper door in de samenleving dan je in eerste instantie zou denken. Want gewone bedrijven zullen op hun beurt ook weer proberen risicovolle klanten te weren, omdat ze anders zelf in de problemen komen bij hun banken.

En de overheid?

De staatsschuld was in 2017 zo’n € 420 miljard, dat is 57% (bron: Wikipedia) van het BBP (dat zijn inkomens en winsten van alle Nederlanders en Nederlandse bedrijven bij elkaar). Dat is niet veel; daarmee zijn we één van de beste landen ter wereld. Duitsland heeft een staatsschuld van 59%, Amerika 107%, Italië 133%. Japan is wereldwijd koploper met 238%.
 
Het is een illusie om te denken dat die schulden ooit nog eens kunnen worden afgelost. Het was immers niet mogelijk om te voorkomen dat het zover is gekomen; het is zelfs niet mogelijk dat de staatsschuld niet meer zal groeien. Laat staan dat er over aflossen gesproken kan worden. Dat is ook helemaal niet erg; we leven er immers allemaal vrolijk van en zolang de ene schuld kan worden opgevuld met de andere (herfinancieren noemen we dat deftig) is er feitelijk niets aan de hand.

Van Donald Trump wordt gezegd dat hij rijk is

Zelf zegt Trump dat hij $ 10 miljard waard is, volgens het zakenblad Forbes is het $ 2,5 miljard. Dat is nog genoeg, na vier faillissementen, maar Forbes schat dat hij tegelijkertijd meer dan $ 1 miljard schulden heeft. Dat is gevaarlijk, want het maakt hem vatbaar voor omkoperij. En hij is er natuurlijk wel de man naar om tegen de nodige miljoenen wat geheimen uit het Witte Huis te verklappen aan de hoogste bieder uit Rusland, China, of Noord-Korea.
 
Al zijn rijkdom heeft hij opgebouwd met schulden. Dat begon al met zijn vader, van wie hij zijn eerste $ 100 miljoen leende voor zijn Trumptower. Hij kreeg er later overigens nog eens $ 413 miljoen bij van zijn vader, gratis en voor niks. En zijn vader redde hem uit talloze financiële schandalen in de jaren ’90.

Meer inzicht

Meer inzicht in financieringsmogelijkheden en risico’s krijg je in diverse opleidingen van NIBE-SVV. Om er een paar op dit gebied te noemen: Zakelijke Kredietverlening, Bijzonder Beheer Zakelijk, Next Funding & Finance, Financieel Risicomanagement, Financiële Analyse MKB en FFP Sparen, Beleggen en Financieren.
 
Ype Starreveld, docent bij NIBE-SVV